Sơn căn là phần gốc mũi, là đoạn sống mũi thấp xuống giữa hai con mắt. Phương pháp quan sát và chẩn đoán chủ yếu dựa vào hình thái, sắc trạch và sự xuất hiện vân mạch trên phần Sơn Căn để chẩn đoán bệnh tật. gọi là phương pháp chẩn đoán Sơn Căn. Phương pháp chẩn đoán này phần nhiều vận dụng ở nhi khoa.
Nguyên lý chẩn đoán.
a. Sơn Căn còn gọi là hạ cực, ở phần gốc mũi, giữa hai khóe trong của mắt, chính giữa huyệt Tinh Minh. Căn cứ vào nguyên lý “Trung dĩ hậu trung” trong “Nội Kinh”, vị trí của sơn căn đúng vào vị trí phản ánh tình hình của tim. Do bởi vị trí sơn căn ở vào giữa hai khóe trong của mắt, Thủ thiếu âm tâm kinh “hoàn mục hệ” và thủ thái dương tiểu tràng kinh đi vào khóe mắt. Tim lại có sự tương quan trong ngoài với tiểu tràng kinh, kinh khí của nó đều có thể lên đến giữa khóe trong mắt. Vì vậy, mọi sự thay đổi sắc trạch của sơn căn đều phản ánh rõ nhất về sự tồn vong của tâm khí. Đặc biệt là ở nhi khoa, chẩn đoán sắc trạch sơn căn càng thể hiện tính vô cùng quan trọng.
b. Sơn căn là phần gốc mũi, mũi là khiếu của phổi, lại thuộc Tỳ kinh, Túc dương minh vị kinh. Theo như Trong “ Ấu ấu tập thành” có nói: “ Sơn căn là nơi bắt đầu túc dương minh kinh mạch” còn nói thêm: “ nếu bú sữa quá độ, vị khí uất ức, tất xuất hiện vân xanh đen cắt ngang ở vị trí sơn căn”. Chứng minh rằng, dựa vào sự thay đổi mạch lạc ở vị trí sơn căn, có thể biết được bệnh ở các tạng phủ như Phế, Tỳ, Vị, vv… .
Phương pháp chẩn đoán.
Trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đầy đủ, để bệnh nhân ngồi quay mặt ra cửa, người kiểm tra quan sát tỷ mỷ các vị trí, vân mạch trên sơn căn (tức là các mao mạch hiện lộ dưới da trên sơn căn). Về hình thái, đường ngang, xiên, dọc, vv. Sắc trạch của phần sơn căn và các mao mạch trên sơn căn.
Vận dụng lâm sàng.
1) Mạch vân trên sơn căn trẻ em có dạng đi ngang ( hình chữ nhất 一)
Đa số là mắc các chứng bệnh ở hệ thống tiêu hóa như: tiêu hóa không tốt, viêm đường ruột, các chứng nôn mửa, ỉa chảy, tích trệ, các loại giun, bệnh cam, vv. Thuộc hệ Tỳ Vị. Trong 1.000 bệnh nhân nhi được kiểm tra quan sát, có 369 trường hợp có vân mạch nằm ngang trên sơn căn, trong đó có 228 trường hợp xuất hiện các chứng bệnh như đã kể trên.
2) Mạch vân trên sơn căn trẻ em có dạng đi dọc đứng (như hình trên)
Đa số thấy xuất hiện các chứng bệnh thuộc hệ Phế kinh như: ho, hao suyễn, viêm phổi ho suyễn, cảm mạo, viêm phế quản, hen suyễn phế quản, cảm nhiễm đường hô hấp trên. Trong 358 bệnh nhân nhi được kiểm tra có mạch vân dọc trên sơn căn, có 218 trường hợp xuất hiện các triệu chứng bệnh trên.
3) Nếu trên sơn căn trẻ em có các mạch máu nổi ngang và dọc lẫn lộn
phần lớn là có bệnh ở cả hai hệ thống tiêu hóa và hô hấp, có thể đồng thời xuất hiện bệnh ở cả hệ Tỳ Vị và Tim Phổi.
4) Nếu mạch trên sơn căn trẻ em có hình dạng móc câu, như hình chữ U, hoặc kiểu đường xiên như dấu huyền
Giá trị chẩn đoán lâm sàng của các tín hiệu này không lớn lắm.
5) Mạch ở sơn căn trẻ em có màu xanh bao gồm các màu xanh nhạt đến màu xanh đậm xanh đen, đa số là bệnh ở hệ thống tiêu hóa. Thường thấy các loại bệnh như:
A. Kinh phong, đa số là do Can dương vọng động hoặc Tâm Can hỏa thịnh gây nên, hoặc do bệnh lâu trung khí hư suy, mộc mạnh át thổ mà thành ra Kinh Phong mãn;
B. Trung hàn đau bụng. Phần lớn là do hệ Can kinh khí trệ tích khí đau bụng, bị giun trong đường ruột, tả lỵ, thoát vị, vv. Cũng có trường hợp kinh tiết, đại tiện màu xanh, kèm theo sốt nhẹ và bồn chồn không yên. Cho nên, nếu mạch ở sơn căn có màu xanh là triệu chứng phong, là hàn, là đau, chủ yếu là chứng thuộc Can kinh.
Trong “Y học chính truyện” thời nhà Minh Trung Quốc có ghi một bài “thang thị ca”: “ sơn căn nhược kiến mạch hoành thanh, thử chứng minh tri lưỡng độ kinh, xích hắc nhân sấu thời thổ tả, sắc hồng đề dạ bất tằng đình”. Ý nghĩa nói dựa vào màu sắc mạch máu trên sơn căn mà biết các bệnh thuộc hệ thống nào.
Trong 288 bệnh nhi có mạch màu xanh trên sơn căn mà Nghiêu Hồng Hiếu quan sát được thì có 160 bệnh nhi bị về hệ Can Kinh như: kinh phong, bệnh giun, tả tiết, cảm mạo, vv.
6) Trên sơn căn trẻ em xuất hiện mạch màu vàng
Đa số là tỳ hư thấp thịnh, thường thấy ở các chứng tích trệ, (tiêu hóa không tốt), tiết tả (viêm đường ruột cấp và mạn tính), kiết lỵ, bệnh cam.. Bệnh nhân bị tích trệ chủ yếu là do tỳ hư thấp khốn hoặc tỳ vị có nhiệt; trẻ bị tiết tả và bệnh lỵ chủ yếu là do thấp nhiệt nội uẩn, ăn bú không tiêu; trẻ bị chứng cam, chủ yếu là do tỳ vị hư tổn, mất điều hòa chức năng vận hóa, vì vậy mạch ở sơn căn có màu vàng, biểu thị các chứng hư, nhiệt, thấp, bệnh ở tỳ vị. trong 322 bệnh nhi có mạch màu vàng ở sơn căn, có 229 bệnh nhân có triệu chứng bệnh về hệ tỳ vị như: tiết tả, tích trệ, nôn mửa, bệnh giun, bệnh cam, lở miệng, vv.
7)Mạch ở sơn căn trẻ em có màu đỏ:
chủ về nhiệt, biểu thị chứng nhiệt trong hệ thống tim, phổi, nhưng đa số là bệnh ở hệ thống hô hấp. thường thấy ở các bệnh như: cảm mạo, hen suyễn, ho, viêm phổi, xuất hiện ở lứa tuối đang bú sữa như: ngoại hàn nội nhiệt, phong nhiệt ho, hoặc ngoại cảm phong nhiệt kết ở cổ họng, hoặc phong nhiệt do đàm nhiệt bế phế. Trong 390 bệnh nhân nhi có mạch màu đỏ ở sơn căn thì có 212 bệnh nhi mắc các chứng bệnh thuộc phế kinh như: cảm mạo, ho, hen suyễn, viêm phổi, vv. Biểu hiện lâm sàng đa số thấy các chứng như ngoại cảm thời tà, phát sốt, ho, hen suyễn, có tiếng đờm, thở gấp, đêm bồn chồn không yên, đờ đẫn, khát nước, đại tiện khô táo,vv. Phù hợp với thuyết” hồng sắc kiến nhi nhiệt đàm ủng thịnh” trong “Sát nhi hình sắc phú”.
8) Sắc trạch sơn căn tươi sáng
Thì đa số là bệnh còn mới sơ khởi, các triệu chứng tương đối nhẹ, dễ trị. Nếu màu sắc ảm đạm mà trệ là bênh lâu, triệu chứng khá nặng, triền miên khó khỏi. Màu sơn căn trắng sáng thường là người bị bênh tim, khi tâm dương hư nặng; nhưng khi tim đang bị ứ trở máu, nếu nhẹ thì có gân xanh xám, nặng thì có màu tím tối. sơn căn trẻ em xanh xám, biểu thị tâm dương bất túc, khi sơn căn chuyển tối, là biểu hiện khí huyết xấu.
9) Màu sơn căn : sáng là nhiệt, tối trệ là hàn - thấp, sắc nhạt là khí hư.
Nghiên cứu hiện đại.
Lão đông y chuyên khoa nhi nổi tiếng Đổng Diên Dao trong quá trình nghiên cứu chẩn sắc sơn căn trẻ em đã phát hiện quả thực có điểm liên quan đến bệnh chứng tỳ vị, phế biểu. cho rằng gân mạch xuất hiện cắt ngang sơn căn trẻ em có liên quan mật thiết đến bệnh ở tỳ vị. trong 47
trường hợp thì tuyệt đại đa số đều có màu khác thường ở sơn căn. Trong 22 trường hợp bệnh nhi bị tà ở ngực vùng phổi thì đa số đều biểu hiện màu xanh tối ở phần cao sơn căn, hoặc ở Ấn Đường. Gân mạch đi thành thế hình xiên hoặc đi thẳng vào giữa Ấn Đường.
Gân xanh xuất hiện ở sơn căn phần lớn bệnh thuộc hệ thống Tỳ Vị; đồng thời biểu thị ở Ấn Đường xuất hiện gân xanh hơi đen hoặc đỏ thì phần lớn bệnh về tâm nhiệt phát kinh( bồn chồn, lo sợ, không yên).
Qua kiểm tra nghiên cứu về mối quan hệ sơn căn trẻ em với lượng kẽm trong tóc, quan sát 100 bệnh nhi thì thấy rằng, ngoài hiện tượng sơn căn có xuất hiện gân xanh, còn có các triệu chứng khác như: sắc mặt vàng, chất lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng, vân ngón tay có màu tím, có thể ăn khỏe, sau khi ăn thì bụng trướng đau, đại tiện khô, ít mà không có quy luật, lòng bàn tay nóng, mạch tế hoạt,vv, hàm lượng kẽm trong tóc giảm thấp hơn mức bình thường rõ rệt(P<0,01). Cho uống thuốc đông y điều hòa tỳ vị, phối hợp sau khi ăn cho uống đường sunphat kẽm, mỗi lần 1cc, mỗi ngày 2 lần, liên tục trong 1 tháng thì các dấu hiệu ở sơn căn và những triệu chứng khác đều hoàn toàn biến mất, hàm lượng kẽm trong tóc tăng cao rõ rệt so với trước khi điều trị.
VIỆN VBI & RIAFR
Viện trưởng
CGCX Nguyễn Ngọc Sơn